ΜΗ ΧΩΡΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
Σύστημα Πολυεπίπεδης Τεκμηρίωσης Θρησκευτικών Τόπων & Ιστορικών Συμπλεγμάτων, Ακρωνύμιο: Μετέωρα
Είδος δεδομένων:

Η συλλογή και συστηματική καταγραφή των μη χωρικών δεδομένων επικεντρώνεται γύρω από την ιστορική, θρησκευτική, πολιτισμική, αρχιτεκτονική και γεωπολιτική διάσταση των δύο υπό μελέτη βράχων καθώς και μνημείων του Ιερού Χώρου των Μετεώρων. Οι ιστορικές πληροφορίες που παρέχονται από τις πηγές για τους πρώτους αιώνες λειτουργίας των μονών των Μετεώρων είναι ιδιαίτερα πενιχρές. Μάλιστα, η ιστορική πορεία κάποιων εξ αυτών παραμένει σχεδόν αφανής μέχρι το τέλος της λειτουργίας τους. Ο Αδαμαντίου πιθανολογεί ότι οι μονές του Αγίου Μοδέστου και της Αλύσεως ιδρύθηκαν στα τέλη του 14ου με αρχές του 15ου αιώνα, δηλαδή κατά την πρώιμη περίοδο του Μετεωρίτικου μοναχισμού, αλλά και στην ακμή του Ησυχαστικού κινήματος και των αντίστοιχων θεολογικών θέσεων. Η εποχή αυτή διακρίνεται πολιτικά για τις αναστατώσεις που συμβαίνουν στη Βαλκανική με την έλευση των Οθωμανών, τον κίνδυνο και την ανασφάλεια, αλλά από την άλλη πλευρά συμβάλει στην μεγαλύτερη επαφή του ανθρώπου με τον Θεό, την ανάπτυξη της Θεολογίας και των εκκλησιαστικών τεχνών που σηματοδοτούν την Παλαιολόγεια Αναγέννηση των ύστερων Βυζαντινών χρόνων.

Ειδικότερα, μελετώνται και καταγράφονται τμηματικά τα συναξάρια και οι ασματικές ακολουθίες του Αγίου Μοδέστου και της γιορτής της Προσκύνησης της Αλύσεως του Αποστόλου Πέτρου, γίνεται ανεύρεση και τεκμηρίωση της συσχέτισης του Αγίου Μοδέστου με λοιπές μονές και εκκλησίες στον ελλαδικό και βαλκανικό χώρο καθώς και η ετυμολόγηση της ονομασίας “Μόδι” (Εικόνα 1). Συλλέγονται και παρατίθενται κείμενα με τα κοινωνικά, οικονομικά και εθνικά θέματα της εποχής των πρώτων Ευρωπαίων περιηγητών του 19ου και 20ου αιώνα, έτσι όπως αποτυπώνονται στις αφηγήσεις τους. Λοιπές πληροφορίες σε μορφή κειμένου αφορούν την ιστορική εξέλιξη, την περιγραφή της αρχιτεκτονικής, της εικονογραφίας και της ξυλογλυπτικής, την πολιτιστική αξία, το διοικητικό καθεστώς και γενικές πληροφορίες σχετικά με τα υπόλοιπα μνημεία του Ιερού Χώρου των Μετεώρων. Για τους εξειδικευμένους χρήστες της πλατφόρμας της κατηγορίας: Θεολόγοι, Φιλόλογοι, Ιστορικοί και Ιερείς, διατίθενται επίσης, οι βιβλιογραφικές αναφορές σχετικά με τη σωζόμενες μονές, κυρίως από συγγράμματα και συλλογές περιηγητών καθώς και η πηγή, ο δημιουργός, η χρονολόγηση και λοιπά στοιχεία του αρχειακού υλικού σε μορφή μεταδεδομένων. Τέλος, παρατίθενται η ιστορική – αρχαιολογική και αρχιτεκτονική τεκμηρίωση της εξέλιξης του πύργου και των λοιπών κτηριακών υποδομών της μονής του Αγίου Μοδέστου (ευρήματα, αρχειακά τεκμήρια, φωτοερμηνεία, συγκριτική μελέτη με πύργους, οικίσκους και κτίσματα της ίδιας περιόδου, υλικά και μέθοδοι κατασκευής κλπ.), η πρόταση υποθετικής γραφικής αποκατάστασης και η σύνταξη των σχεδίων γραφικής αναπαράστασης για τμήματα της μονής. Η διαδικασία και τα στάδια της κατασκευής του φωτορεαλιστικού τρισδιάστατου μοντέλου της μονής καταγράφονται και διατίθενται στους χρήστες των ειδικοτήτων Αρχαιολόγοι/Αρχιτέκτονες/Συντηρητές.

Εικόνα 1: Mικρογραφία της Προσκυνήσεως της τιμίας Αλύσεως του Απ. Πέτρου, Μηνολόγιο Βασιλείου Β´, Bibliotheca Apostolica Vaticana 1613 (10/11oς αι.).
Εικόνα 2: Γκραβούρα Μετεώρων.
Φωτογραφικό υλικό:

Το φωτογραφικό υλικό που συλλέγεται αφορά σκαναρισμένα χειρόγραφα, πατερικά κείμενα, υμνογραφικά και αποσπάσματα εντύπων και εγγράφων, κειμήλια όπως χρυσοκέντητα, φορητές εικόνες, αγιογραφίες, αργυροεπίχρυσα λειτουργικά σκεύη, ξυλόγλυπτους και αργυρόχρυσους σταυρούς κ.λπ., ιστορικές εικόνες, γκραβούρες (Εικόνα 2), αρχιτεκτονικά σχέδια, παλαιές και σύγχρονες όψεις του εξωτερικού και εσωτερικού των μνημείων καθώς και τεκμηρίωση των εργασιών υπαίθρου της ομάδας του έργου ΜΕΤΕΩΡΑ. Το οπτικοακουστικό υλικό σε μορφή video σχετίζεται με παλαιές και σύγχρονες περιηγήσεις στις Μονές των Μετεώρων, με θεολογικές και ιστορικές αφηγήσεις καθώς και με στιγμιότυπα από τις εργασίες υπαίθρου της ομάδας (Εικόνα 3, Εικόνα 4, Εικόνα 5, Eικόνα 6).

Εικόνα 3: Σκίτσο Μονής Ρουσάνου.
Εικόνα 4: Λιθογραφία όπου στο βάθος απεικονίζεται η Μονή Αγίου Νικολάου Αναπαυσά.
Εικόνα 5: Ιστορική φωτογραφία, Sarrail, 1917 – Άποψη του βράχου της Αλύσεως.
Εικόνα 6: Απόσπασμα λειτουργικού βιβλίου της δυσεύρετης έκδοσης της Βενετίας το οποίο εκτίθεται στο μουσείο της Μονής Μεγάλου Μετεώρου.
Πηγές έρευνας:

Πηγές της βιβλιογραφικής έρευνας αποτελούν ψηφιακές βιβλιοθήκες (Ανέμη, Μέδουσα), ηλεκτρονικά αποθετήρια (Μετεώρων Λιθόπολις) καθώς και οι φυσικές βιβλιοθήκες και τα σπουδαστήρια του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονικής (ΑΠΘ), της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών (ΕΜΣ), του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών (ΚΒΕ), του Ιδρύματος Μελετών της Χερσονήσου του Αίμου (ΙΜΧΑ) και του Σισμανογλείου Μεγάρου και της Ιεράς Θεολογικής Σχολής της Χάλκης στην Κωνσταντινούπολη. Μελετήθηκε πλήθος αυτοκρατορικών, ηγεμονικών, πατριαρχικών, μητροπολιτικών και μοναστηριακών εγγράφων. Επίσης, συλλέχθηκε και αρχειοθετήθηκε πλήθος παλιών φωτογραφίες της περιοχής των Μετεώρων, όπως από το ηλεκτρονικό φωτογραφικό αρχείο του ΕΛΙΑ των αρχών του 20ου αι. (elia.org.gr), το fatsimare.gr κ.α. Οι προσωπικές συλλογές δεδομένων και τα βιβλία των εκδόσεων της Μονής του Αγίου Στεφάνου αποτελούν πολύτιμες πηγές πληροφόρησης σχετικά με τις Μονές Αγίου Στεφάνου, Αγίας Τριάδος, Ρουσάνου και Αγίου Νικολάου. Εμπεριστατωμένη ιστορική αναδρομή για την οργάνωση και τη λειτουργία των δύο μονών των υπό μελέτη βράχων, παρείχαν οι αναφορές των Αδαμαντίου, Βέη, Βογιατζίδη και άλλων συγγραφέων, το «Κατάστιχον διὰ τὴν ἀποκοπὴν τῶν κελλιωτῶν», καθώς και οι οικονομικές καταστάσεις των καταστίχων της προϊσταμένης Μονής της Μεταμορφώσεως Μεγάλου Μετεώρου. Οι αφηγήσεις, τα χαρακτικά και οι γκραβούρες περιηγητών του 19ου και 20ου αιώνα όπως οι Marie-Anne de Bovet, Joseph Mellot, Jacod Jonas Bjornstahl, Adolf Fredrik Sturtzenbecker, Robert Curzon κ.λπ. που επισκέφτηκαν τα Μετέωρα αποτυπώνουν κοινωνικά και εθνικά θέματα της εποχής καθώς και γεωγραφικές, λαογραφικές και εθνολογικές πληροφορίες. Επιπρόσθετα, έχουν πραγματοποιηθεί επισκέψεις στους, κατά τόπους, Δήμους και Τοπικές Κοινότητες προκειμένου να συλλεχθούν στοιχεία γύρω από τη λαογραφική παράδοση, που υπάρχει πρώτιστα στη Θεσσαλία, την Ήπειρο και τη Μακεδονία, στο σταυροδρόμι των οποίων βρίσκονται οι Μονές των Μετεώρων, αλλά και ευρύτερα στον ελλαδικό και βαλκανικό χώρο, αλλά και στο Άγιον Όρος.

Ειδικότερα, με το τελευταίο επιχειρείται η ανεύρεση στοιχείων αλληλεπίδρασης σχετικά με την τιμή του Αγίου Μοδέστου και της εορτής της Προσκύνησης της Αλύσεως του Αποστόλου Πέτρου. Επεξεργάζεται επίσης την ετυμολόγηση της ονομασίας «Μόδι» με αντίστοιχα παράλληλα στον αγιορείτικο, βορειοελλαδικό και ευρύτερα ελλαδικό και βαλκανικό χώρο. Η καταγραφή συνεντεύξεων τοπικών παραγόντων σχετικά με τα ήθη και έθιμα και η αναζήτηση παλαιών φωτογραφιών από τοπικά περιοδικά και τον τύπο εμπλουτίζει περαιτέρω το υλικό.

Ενδεικτικά, παρατίθεται τμήμα της βιβλιογραφίας, από την οποία αντλήθηκαν πληροφορίες για τις μη σωζόμενες μονές της Αλύσου του Απ. Πέτρου και του Αγίου Μοδέστου:

  • Heuzey L.- Daumet H., Mission archeologique de Macedoine, 1876.
  • Χφ. «Σύγγραμμα ιστορικόν» Μονής Βαρλαάμ του Γερασίμου Ράσκας, 1776.
  • Heuzey Leon, Οδοιπορικό στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία το 1858, [Excursion dans la ThessalieTurque en 1858, Paris 1927], μετφρ. Χ. Δημητρουλόπουλος, σχόλια-επιμέλεια: Θ. Νημάς, Θεσσαλονίκη, 1991.
  • Αδαμαντίου Αδαμάντιος, «Εργασίαι εν Μετεώροις», Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας του έτους 1909 (1910), 211-273.
  • Αδαμαντίου Αδαμάντιος, «Εργασίαι εν Μετεώροις», Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας του έτους 1909 (1910), 211-273.